Humanistisch Café in Middelburg 25 jan

TITEL: De voordelen van religie?
Net voor de kerstdagen stond er een column van Arie Elshout in de Volkskrant van 23 december 2024. Die column gaf me wel stof tot nadenken. Wil je die nalezen?, kijk onderaan.

Hij heeft het over het verdwijnen van de religies in ons land. De meeste leden van het HV zijn min of meer religieus opgevoed en hebben op enig moment de religie losgelaten.
Naast nadelen had een religie ook voordelen. Zoals je goed in de column kunt lezen was religie lang een baken van rust, duidelijkheid en vertrouwen.
Wat is er bij jou voor in de plaats gekomen?
De mens heeft toch behoefte aan waarden die in de religie worden doorgegeven?
En wat is daarvan het resultaat?
Hierover gaan we in gesprek onder leiding van Peter Hofstede.

Hebt u moeite met vervoer? Laat het ons weten via
[email protected]

DE TEKST IN DE VOLKSKRANT 23 december 2024.
Opvallend vroeg dit jaar verscheen in tal van tuinen de kerstverlichting. Er sprak ongeduld uit, alsof men niet kon wachten tot na Sinterklaas en in deze sombere tijden meer dan ooit de drang voelde om de duisternis te verjagen. Kerst gaat zo steeds meer terug naar haar heidense oorsprong als feest van het licht, van de winterzonnewende. Het christelijke karakter vervaagt.

Dit is een uitvloeisel van de voortschrijdende secularisering in de westerse welvaartsmaatschappijen. Veel mensen nemen afstand van religie. Ze breken met God en doen daar niet moeilijk over. Ze leggen het geloof af met dezelfde achteloosheid als waarmee men een overjarige winterjas in de kledingbak deponeert. Weg ermee, we gaan verder op eigen kracht.

Toch wringt er iets. Kennelijk voelt de moderne, geseculariseerde mens tegelijkertijd iets van een gemis of een leegte. Want wat doet hij sinds hij God heeft doodverklaard? Zoeken naar een vervanger.

Terwijl het oorspronkelijke verhaal van God en de mens zo mooi is. Zeker zoals verteld door Thomas Mann in Jozef en zijn broers, zijn monumentale roman over de ontwikkeling van het goddelijk wezen. Het begint met een eenzame demon in de woestijn. Hij heeft geen vrouw, geen kinderen, geen medegoden en -godinnen. Hij is alleen, totdat hij door de oervader Abraham wordt ‘ontdekt en uitgedacht’ tot die ene God van alles, van goed en slecht, van liefde en lijden, schepper van licht maar ook van duisternis. Er ontstaat het verbond tussen God en de mens (dat de basis wordt van de drie monotheïstische wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam).

God en mens heiligen elkaar, maar het is een weerbarstige relatie. God biedt steun maar kan ook ongenaakbaar zijn in de beproevingen die hij oplegt. Ook is hij jaloers, hij heeft alleen het verbond met Abraham. Zonder de mens bestaat hij niet. Andersom weet Abraham dat als die ene God hem verlaat, hij helemaal alleen is. God en de mens kunnen niet zonder elkaar, schrijft Mann.

In onze moderne tijd is het echter niet God die de mensen verlaat, maar zijn het de mensen die God loslaten. Velen in het Westen bevrijden zich van de als knellend ervaren banden van het geloof. Ze moeten niet veel meer hebben van het instituut kerk met zijn starre leefregels, behoudzucht, machtsmisbruik en schandalen. Die nieuw verworven autonomie in een onttoverde wereld geeft de afvalligen lucht, maar die vrijheid kan ook een last worden. Kunnen we wel alleen zijn?

Het blijkt niet eenvoudig zelf onze weg te vinden in een kil en onverschillig universum, waarin we slechts een ding onder de dingen zijn. We hebben een geloof losgelaten dat een poging deed ons een dusdanige plek te geven in de kosmos en de natuur dat we ons erin thuis konden wanen. Een geloof dat zin gaf aan het zinloze, troost bood en kracht gaf als dat nodig was. Ons verzoende met het onverklaarbare en het ondoorgrondelijke.

Ik had een katholieke schoonmoeder die de afschaffing van de Latijnse mis betreurde. ‘Waarom’, vroeg ik, ‘u verstond er niets van.’ Het gaf een gevoel van mysterie, zei ze. Een gevoel van verbondenheid met iets hogers. Dat sterkte haar, gaf haar rust.
Die houding begrijpen we niet zo goed meer in deze tijd waarin alles benoemd moet worden. Wel beseffen we dat de wereld en de natuur niet als vanzelf voorzien in de behoefte aan zin, geluk en geborgenheid. ‘Sinds we ophielden in God te geloven hebben we het met het geloof in de mens geprobeerd. Nu ontdekken we tot onze verrassing dat het geloof in de mens ons misschien lichter viel toen we nog de omweg via God namen’, concludeerde de Duitse filosoof Rüdiger Safranski.

Op onszelf teruggeworpen proberen we naarstig de vacature God op te vullen. We zoeken houvast, leiding, inspiratie, bescherming en duiding bij allerhande zielenknijpers en zedenpredikers. Therapeuten, psychiaters, psychologen, zingevingsdeskundigen, coaches, consulenten, columnisten, communicatieadviseurs, talkshowgasten, influencers, valse profeten, zelfhulpcolporteurs. Dit allemaal om de geseculariseerde mens geestelijk te stutten.

Het kan werken, toch is er ook onnoemelijk veel getob en gezoek. Dat we zo snel waren met de kerstlichtjes wil misschien zeggen dat we ondanks alles iets missen en nog steeds snakken naar een beetje betovering.

Arie Eslhout